Dalku Badbaaodo Ayuu U baahan Yahay: Warqad Furan oo ku socota Madaxweyne Silaanyo

 

   

• Ø Madaxwaynaha Jamuuriyadda Somaliland
• Ø Wasiirka Arimaha Gudaha
• Ø Wasiirka Arimaha Dibadda
• Ø Wasiirka Wasaaradda Maaliyadda
• Ø Wasiirka Waxbarashada
• Ø Wasiirka Cadaaladda
• Ø Wasiirka Beeraha

 

Somaliland waxa ay si buuxda xoriyadeeda uga qaadatay Mustacmaradii gumeysiga Ingiriiska 26 june 1960kii.  Intaas kaddib jamhuuriyaddii Somaliland Waxa ay la midoowday Konfurta Somalia oo waqtigas uu gumaysan jiray Taliyaanigu markii ay somalialnd la midoowday Somalia Shuruud la’an  waxa la soo gudboonaaday aafooyin Waxa dhacay xadgudib ,Xasuuq  baahasan oo aan loo kala  Miidan dayin  dadka shacaybka ah ee reer somalialnd markii ay waxasi oo dhani dhaceen, waxa kala tegay Somaliland Iyo Konfurta  

 

Bur-burburkii ku dhacay shacabka Somaliland  Muu ahayn mid  ku yimi maalin, bil ama sanad keli ah ee in ka badan 30 sanadood ayaa si dadban iyo toos ah labadaba looga shaqaynayey qaybinta, kala fogeynta iyo is nacsiinta Shacabka Somaliland  Dagaalo sokeeye iyo Mid dibu xoreeyeed ayaa  galaaftay jiilal fara badan oo ka mid ah shacbiga sharafta badan ee Somaliland  Dadkayagu waxa ay waayeen garab iyo gaashaan, mugdi kasta waxa u beddelay mugdi ka sii daran, qax, cabsi, xabbad, cadaawad, qoqob, dir-sooc, dulmi, bur-bur, barakac, laajinimo, dhaawac, dhimasho, naafo, gaajo, fakhri, is-nac, is-diid, is-dil iyo dowlad la’aan ayay ahaayeen wehelka iyo wadaygii keli ahaa ee Somaliland kaga soo hagaagay midnimadii koonurta Somalia

 

30-kii sano  ee Somaliland La midoowday Somalia ee Aynu soo  dhaafanay waxa ay Somaliland kaga soo hagaagay .Aqoon la’aan, caafimaad darro, saboolnimo, biyo la’aan, caddaalad darro, maamul xumo, iyo nolol la’aan ayaa ahaa inta Somaliland kaga soo aadday sed-qaybsigii Koonfurta Somalia    

 

Intaas oo mushkiladood waxa ay ku dhacayeen Shacabka Somaliland oo ah Shacab keli ah oo ku nool dal keli ah oo leh diin keli ah kuna hadasha af keli ah. Sidoo kale Rabbi ku mannaystay dal dihin, oo leh noocyada kala duwan ee khayraadka oo dhan sida xoolaha, beeraha, macdanta, badaha, daaqa waxan ay intaas oo dhan shacabka Somaliland ka doorbidayeen midnimada iyo walalatinimadii iyo Doonidii Midnimo Somali wayne lakiin Sadkoodu  waxa uu noqday Xasuuq aan loo kala aabo yeelin hadaba maanta waxa laga joogaa 22 sano markii somaliand xoriyadeeda Dib ugala soo noqotay Koonfurta Somaliland waxay ku talabsatay horumar baalaadhan waxa ay samaysay wax dunia indhaheeda soo jiitay waxay qabtay dhisida qaran dhamaystiran waxay hubka dhigis ku samaysay maleeshiyaadkii waxan samayasay haykal dawladnimo oo dhamaysiran waxan qabatay  doorashoyin xor ah oo xalala ah,hadaba waa su’aale  maka intaas laga soo gudbo maxaa inaga hor taagan in aynu helo citiraaf dhamaystiran?oo aynu ka helno aduunyada inteeda kale hadaba  Su’aashaasi waa mid u bahan in si cilmiyaysan loo eego logana jawaabo aniga waxan isku dayey in aan bal dhinacyo badan ka eego

 

 

• Haddaba markaan arkay  qorsho la’anta ka muuqata Citiraaf Raadinta  xukuumada maanta jirta ee ahmed siilanyo iyo tii ka horeysay ee dahir riyaale kaahin

 

• Markaan Darsay  qaabkii loo bilaabay aqoonsi raadinta somaliand iyo  qorsha xumadii ay ku wajahaday xukuumad hore ee dahir riyaale kaahin  

 

• Markaa Ogaaday in hoggaamiyayaashii hore ee siyaasiyiinta u ahaa Somailand  ku fashilmeen xal u helida dhibaatada  Aqoonsi Raadinta  ee somaliand   

 

• Markaan Dhugtay Fashilka Laxadka leh ee ku yimid wadahadaladii Somaliland iyo Somalia u dhexeeyey oo u muuqada qaar laga leexiyey jidkii loogu talo galay oo Somalia sida ay doonto u fasilatay  

 

• Markii aan Fahamay fashilkii ku yimi shirarkii badnaa ee Aqoonsi Raadinta ahaa ee dibadaha lagu qabtay, beesha caalamkuna Fahami wayday xal u helida dooda Somaliland iyo Somalia taasi oo ay faragalin joogto ah ku haya soomaaliya Oo Geed Dheer Iyo Midgaabanba U Fushay Sidii aan Somaliland aqoonsi caalami ah u helin

 

• Markaan Arkay dhibaatooyinka bulsho ee aan xadka lahay Shacabka Somalilalnd sida, abaaraha , Wax soo saar La’aanta ,cudurrada, aqoon la’aanta, iyo kala daadsanaanta ee maanta bulshada Somaliland haysata.

 

 

Waxaa lagama maarmaan noqotay  in Aan si toos ah u Taageero  Dood Qaran oo Mudane Madaxwayne Mucaaradku ku dhawaaqeen hadaba Mudane Madaxwayne la hadal oo dhagayso waana  Fikir iyo aragti la soo bandhigaayo, waana mid ay wadaan xisbiyada mucaaradka ahi, Waan mid is beddel doona si looga gudbo caqabadaha taagan waxaanay isku taageen  badbaadinta dadka iyo dalka Somaliland Mudane Madaxwayne sida uu wasiirkaga arimaha gudahu sheegay waxa cadawaga somaliand ee somlia waa sida uu hadalka u dhigaye Billions ku bixiyaan sidii Somaliland looga ridi lahaa amaan daro marka maxad ku diidi hadii Xisbiyada mucaaradku yidhahadeen waar aynu isku nimaadno oo aynu ka wada hadalno xalada dalku maraayo mudane madaxwayne ma Xuma taasi ee mucaaradka la hadal

 

Mudane Madaxwayne wadiga reer koonfureedkaba horfadhista adiga oo og waxay na badeen iyo sida ay dadkaaga u xasuuqeen iyo wixii na dhexmarayba marka mucaaradka lahadal waa muwaadinine ?.

.

Sidaas darteed ayay isu-tagga Xisbigayda Mucaaradka ahi ee Somaliland is-tuseen, isla gorfeeyeen, isla fahmeen, islana garteen isla markaana isla qaateen DOOD QARAN

 

Qaranku waxa uu u bahan yahay Sadex arimood In laga badbadiyo

 

Bahiyaha kowadna waa  ah:

 

1. Mideynta Shacabka Somalilnad iyo la’dagaalanka waxyaabaha keenaya kala qaybsanaanta Shacabka sida: qabyaaladda, gobolaysiga, colaadaha, dulmiga, jahliga, cadaawadda, gaajada, qaadka,  iyo wixii la’mid ah.
2. Xafididda muqaddasaadka Shacabka Somaliland  ee ay ugu horreyso Diinta Islaamka iyo Jiritaanka somaliland ,hiddaha iyo dhaqanka suubban ee shacabka Somaliland  
3. Abuurista Wax WAXSOOSARKA, MIDNIMADA, WADDANIYAD, CADDALADA, iyo HORUMAR, si loo helo ummad is-jecel, hannaan dowladnimo, bulsho hodan ah iyo qaran haybad leh.

 

 SIYAASADDA ARIMAHA GUDAHA EE DALKA

 

Siyaasadda Arimaha Gudaha Ee Dalka:

 

1)      Mudane Madaxwayne Waa in Aad u Halgantaa sidii Somaliland uga hirgelin Lahayd qaran haybad leh, bulsho hodan ah iyo hannaan dowladnimo oo Somaliland u horseeda horukac taarikhduna ay ku xusi doonto .

 

2)      Mudane Madaxwayne Waa In aad  xaqiijinta Jamhuuriyad ay leeyihiin, u siman yihiin, isla markaana wada kulmiya  dhammaan Shacabka Reer Somalilland waana muhiim in aad waxa ka badasho habka saami qaybisiga dalka   .

 

3)      Mudane Madaxwayne Waa in aad si adag uga soo horjeesataa  hababka siyaasadeed ee aan ka turjumayn midnimada, wada-jirka iyo walaaltinimada Shacabka Somaliland sida:

Awood qaybsiga Beeleed

Habka maamul goboleedyada

Habka iyo nidaamka aan ka turjumayin Midnimada iyo walaltinimada shacabka

Shirar Beeleedyada

 

4)      Mudane Madaxwayne Waa Waajib ku saran in aad  si adag u ilaalisaa  midnimada, qaranimada, iyo wada-jirka Shacabka  Somaliland

 

5)      Mudane Madaxwayne Waa in aad ka shaqaysaa dhismaha qaran awood leh oo si toos ah u maamula dhaqaalaha, siyaasadda, horumarinta guud iyo adeegga bulshada ee dhammaan gobolada iyo degmooyinka dalka.

 

6)      Mudane Madaxwayne Waa In aad Culayska Saartaa in Shacabka Somaliland Helo Kalsooni, Caddaalad, Maamul hufan, Siyaasad deggan iyo Qorshayaal horumarineed oo waqtiga dhow iyo waqtiga dheer ba leh.

 

7)      Mudane Madaxwayne Waa Waaji ku saran in aad dhisto qaran sharcigu ka sarreeyo qofka ee qofku aanu ka sarrayn sharciga

 

8)      Mudane Madaxwayne Waa waaji ina saran in aad dalka u Samayso barnaamijyo dib-u Dajineed, Adiga  oo abuuraya Aqoonteedi , adeeggii iyo kaabayaashii dhaqaale ee lagama maarmaanka u ahaa kor-u qaadida iyo kobcinta dhaqaalaha dalka iyo dadka. 

  

 

SIYAASADDA ARIMAHA DIBADDA EE Dalka

1)      Jamhuuriyadda Somaliland waa qaran madax bannaan, una madax-bannaan maamulidda iyo maaraynta arimihiisa gudaha,

 

2)      Xukumada aad madaxwaynaha ka tahay waa in uu noqdaa xisbig muxaafad ah oo aan marnaba aqbali karin in madax-bannaanida Somaliland Gorgortan iyo  mugdi gasho.

 

3)      Mudane Madaxwayne Waa In aad Dhistaa Xukuumad  u hoggaansan Dhawraysan dhammaan shuruucda caalamiga ah ee dunida sida, Axdiga guud ee Qaramada Midoobay, baaqa caalamiga ah ee Xuquuqul insaanka (Universal Declaration of Human Rights), Axdiga midnimada Afrika (African Charter) iyo dhammaan heshiisyadii caalamiga ahaa ee ay saxiixeen dowladihii hore ee Somaliland Soo maray ee ka turjumayey danaha Shacabka Somaliland

 

4)        Mudane Madaxwayne Waa In aad Si Buuxda u Taageertaa soona dhawaysaa dersinimada, nabad ku wada noolaanshaha iyo iskaashiga wadamada gobolka Afrikada Bari. Waxaanan  Kugu Dhiiri Galin Lahaa In aad  ka Shaqayso sidii shucuubta Afrikada Bari  uga dhaadhin lahay ku dhiirashada aqoonsiga somalialnd iyo sidii ay u samaysan lahaayeen ganacsi xor ah (Free Trade co-operation)

 

5)      Mudane Madaxwayne Waa in aad soo Celisaa xiriirkii taariikhiga iyo soo jireenka ahaa ee ka dhaxayn jiray Somaliland iyo wadamada carbeed ee aynu ka mid nahay. waxa kale oo aan Jeclaan lahaa in aad  soo Celiso  xiriirkii Somaliland la lahayd shucuubta Islaamka ee aynu walaalaha nahay.

 

Siyaasadda amniga ee Dalka

 

 

Si loo abuuro Mudane Madaxwayne  bulsho difaacan karta qaranimadeeda iyo jiritaankeeda Waxan Aminsanahay .

 

1)      Difaacida qaranimada Somalialnd iyo midnimadeeda

2)      Difaacida xuduudaha dalka Somaliland oo ay ku jiraan xuduudda dhulka, badda iyo cirka

3)      Nabad kula noolaanshaha dawladahada dariska ah iyo iskaashigooda

4)      Xoojinta iyo Qalabaynta qaybaha kala Duwan  ee ciidamadii Qaranka Somalilnad iyo dhisida ciidan tayo iyo akhlaaq leh .

 

SIYAASADDA DHAQAALAHA EE DALKA

 

Si loo abuuri bulsho hodan ah iyo qaran haybad leh  Mudane Madaxwayne Waa In aad  xoogga Saartaa:

 

1)      Xoojinta wax soo-saarka gudaha gaar ahaan Beeraha, Xoolaha iyo Wax soo-saarka badaha

2)      dhiiri-gelinta suuqa xorta ah

3)      fududaynta maal-gashiga caalamiga ah

4)      Yaraynta tacriifaadka gudaha (Inland Revenue) iyo cashuuraha macaashal macaashka

5)      Soo noolaynta wax-soo-saarkii warshadaha yar-yar ee dalka iyo dhiiri-gelinta warshadaha mugga weyn leh

6)      Abuuridda, tayaynta iyo kor-u-qaadidda  adeegyada dadweynaha ee dhaqaalaha abuura (Service Sector)

 

 

 

SIYAASADDA ARIMAHA BULSHADA EE Dalka

 

Mudane Madaxwayne Waa In aad  U Halgantaa Dhisida qodobada hoos ku qoran

1)      Bulsho leh dhaqan, akhlaaq iyo diin (Islamic Society)

2)      Bulsho walaalo ah, wadajirta, iskaashata oo is-jecel

3)      Bulsho xor ah oo ka xor ah: gaajada, qabiilka iyo qof jeclaysiga                qofkastaana xor u yahay maankiisa, maskaxdiisa iyo muruqiisa

4)      Bulsho aqoon leh oo fikirkeeda iyo fahamkeeduba sarreeyo

5)      Bulsho hodan ah oo ka hayaanta saboolnimda

6)      Bulsho wadani ah oo ilaashan karta qaranimadeeda

7)      Bulsho awood u leh xulashada, xakamaynta iyo la xisaabtanka madaxda qaranka     

 

 

 

SIYAASADDA WAXBARASHADA, CAFIMAADKA IYO ADEEGGA BULSHADA EE DALKA

 

Mudane Madaxwayne Waa In aad U halgantaa sidii shacabka Somaliland helaan  in uu ummadda Soomaaliyeed u diyaariyo:

 

1)      Adeeg Waxbarasho oo lacag la’aan ah oo tayo leh

2)      Adeeg Caafimaad oo lacag la’aan ah

3)      Adeeg Biyo oo nadiif ah laguna heli karo qiime aad u jaban

4)      Adeeg Is-gaarsiineed oo casri

5)      Adeeg Koronto oo raqiis ah

6)      Adeeg Gaadiid oo habsami u socda

7)      Adeeg Maamul oo barax-tiran

8)      Adeeg Garsoor oo caddaalad ku salaysan

 

SIYAASADDA HORUMARINTA XOOLAHA, BEERAHA IYO DEGAANKA

 

Mudane Madaxwayne waxan kugu dhiiri galin lahaa in aad xooga saartaan   barnaamijyo lagu horumarinayo beeraha, xoolaha iyo degaanka.Ee hada jira lana xoojiyaa waxa soo saarka beeraha ,

 

Mudane Madaxwayne waa in bulshada la baraa  muhiimadda dhaqaale, nololeed iyo aayatiin ee ay leeyinhiin xoolaha, beeraha iyo degaanku sidaa darted waxan soo jeedin laha qodobada hoos ku qoran:

 

Waa in aynu xooga saaranaa:

1)      Jihaynta beeraha iyo kobcinta abuurka beeraha

2)      Ilaalinta iyo dhowrista degaanka

3)      Dejinta reer-guuraaga

4)      Kor u qaadida xanaanaynta xoolaha

5)      La dagaalanka xaalufka iyo biyo la’aanta

6)      Suuq u raadinta wax-soo saarka beeraha iyo xoolaha

7)      Ka faa’iidaysiga khayraadka badda iyo isticlaamka kaluunka

 

Abdikarim Abdilahi Mouse

Hargiesa Somaliland